Mirzə Mahmud Qənîzâdə
Fəryad qəzeti (Urmiyə), № 9, 5 May 1907
[Milli bilinc dolu Türkcə möhtəşəm tarixi bir devrim xitâbəsi]
Fəryad qəzeti Məşrutiyyət devrimi sırasında (1907 ilində) Urmiyə’də buraxılan 4-6 səhifəlik Farsca-Türkcə bir qəzet idi. Müdiri Mirzə Həbib Urmiyə, başyazarı isə Mirzə Mahmud Qənizâdə Dilməqani idi. Məşrutə önçülərindən başyazar (münşi-i əvvəl) Mirzə Mahmud Qənizadə (Salmas: 1879-1935) Səttarxan’ın özəl münşisi oldu və Təbirz Əyalət Əncüməni üyəliyinə seçildi.
Fəryad qəzetinin 5 May 1907 (5 Rəbiülaxir 1325) tarixli IX sayında Qənizadə’nin Türklük və Azərbaycanlılıq bilinci ilə dolu bir gənclər xitabə mətni yayımlanmışdır. Ortaq Türkcə ilə yazılan bu xitâbə Məşrutə aydınlarının Türklük və Azərbaycanlılıq duyarlılığını və Türkcənin işləkliyini göstərməsi və devrimçi, hürriyyətçi söyləmi baxımından tarixi bəlgə necəliyi daşımaqdadır.
120 il qədər öncə yazılmış olan bu coşqulu xitabənin əslini və köçürməsini ilk kəz olaraq oxuculara təqdim edirik.
© T.A.
FƏRYÂD
«Aqıtdı səyf-i məzālim* dimā’-i məzlûmı**
Aransın əhl-i ḥəmiyyət “kəfən kəfən” deyərək!»
_______________
[*] səyf-i məẓālim: zülmlərin qılıncı
[**] dimā’-i məzlûmı: məzlumun qanlarını
❝
Xitâbə
TÜRK CAVANLARINA
Cavanlar, gözləriŋizi açıŋız; üfüq-i istiqbâlımızdan baş göstərən və pîş-i nigâhımızı (baxışımızın önünü) qaranlıqlaşdıran buluḍları, o dəhşətli yıldırımlar yağdırmağa müetəid (isedadlı) olan müzlim (zülmətli) buluḍları görüŋüz! Mühəqqəq bir fırtına, qorxulu bur tûfan-ı bəlâ ətrâfımızda çalqanıyor. Nə içün durmuşsuŋuz, nəyə müntəzirsiŋiz (gözləyirsiniz) cavanlar?… Həyât-ı millîmizi qurtarmaq və bu kəştî-i tûfân-zədəni sâhil-i səlâmətə çıqarmaq, siziŋ, tək bir siz cavanalarıŋ zûr-ı bâzû-yı qeyrətinə (qeyrıtinin qol gücünə) bağlıdır!…
Millət dərdi, milliyyət hissi cavan qəlblərdə, açıqfikirli cavanlarıŋ qəlb-i şîrânəsində yer tutar. Bunları deməkdən, “Sâldîdələrimizdə (yaşlılarımızda), qocalarımızda milliyət hissi yoqdur” demək istəmərəm. Bu qədərvar ki, hâl-ı hâzırda işə yarar ancaq sizsiŋiz. Onlara siz gərək kömək edəsiŋiz. Onlarıŋ və ümûm vətən xeyr-xahlarınıŋ xəyâlâtına siz gərək rəvâc verəsiŋiz.
EY AZƏRBAYCAN CAVANLARI!… Xitâbım sizlərədir. Vaxtıŋızı nə içün ətâlətlə (hərəkətsizliklə) geçiriyorsuŋuz?… Siz Türk’süŋüz. Damarlarınızdakı qan TÜRK qanıdır. Türk olan babalarıŋız, ətvâr-ı mərdânə və şəcî’ânələriylə (igidcə və ürəklicə duruşlarıyla) özlərini âləmə tanıtmış və Türk qövmü içün əbədî bir şan və şöhrət qazanmışlar.
“Yâd olunsun ol həmiyyətmənd olan əslâfımız
Biz mücâhid, möhtərəm bir firqəniŋ əxlâfıyız”
Qafqas Türkləri, tâ qulaqlarıŋızıŋ dibindəki Qafqaslılar siziŋlə bir qövmdən, bir irqdən, bir din və məzhəbdən, hâsili bir eviŋ övlâdından olduqları halda, bu axırıncı bir neçə il müddətində baqıŋız nə oldular. Meydân-ı müsâbiqə-i tərəqqîdə (irəliləyiş yarışının meydanında) haralara qədər getdilər.
Az müddət qabaq, Qafqasiya’da Türk dedigiŋ, “Millət nədir? Tərəqqî nədir?” mütləq bilməz idilər…
İndi isə qeyrət-i həmiyyət sâyəsində çoq az Müsəlman kəndi taparsıŋız ki orada Müsəlmanlarıŋ özlərinə məxsus bir mədrəsə ya bir qirâətxânələri olmasın!… Onları bu yola sövq edən və onlara bu həqâyiqi (həqiqətləri) tə’lim edən kimlər idilər? Heç söz yoq, cavanlar. Nûr-ı maâriflə köŋülləri ziyâlı cavanlar…
Nə üçün siz hərəkâtıŋızı onlara tətbîq etməyürsüŋüz?
İran hökûməti ilə Rusyia hökûməti ikisi bir məsləkdə bir xətt-i hərəkət tə’qîb etdikləri halda siz Türklər hərəkât-ı mücâhidəkârânəŋizi (mücahid sayağı hərəkətlərinizi) Qafqas mücâhid cavanlarının hərəkâtıa nə içün uydurmayursuŋuz? Və onlarıŋ getdikləri və bir dərəcəyə qədər müvəffəq olduqları yol-ilə nə içün getməyürsüŋüz?
Ḍoğrudur, bizləriŋ öz dâyirə-i İrâniyyətimizdə özümüzə məzsus bir tərîq-i mücâhidəmiz vardır ki, Qafqasiyalılarıŋkına nisbət qəbul etməz, zîrâ ki onlar ayrı bir tərîqlə mənzil-i məqsûda tərəf irəli gediyorlar; biz isə bütün-bütünə ayrı bir vâdîdə nöqtə-yi təvəccühümüzü (yönəliş nöqtəmizi) bilməyərək yol almaqdayız.
Fəqət iqrâr edəlim, bizimki nâqisdir, qeyri-kâfîdir. Lâ-təədd ü lâ-tuhsâ (saysız-hesabsız) ehtiyâcâtımızıa nisbətən qiyâs qəbûl etməz dərəcədə azdır. Hanı siziŋ cə’iyyətləriŋiz, nəşr-i savad, nəşr-i maârif cəm’iyyətləriŋiz, nətûq (nütq bacarığı olan) xətîb (xitabətçi) cavanlarıŋız, hanı siziŋ təhdidçi (teror) dəstələriŋiz?
Cavanlar, nə vxata qədər vicdansız həqiqətsiz xâinlər vətənimizi bir başından ṭutub yeyüb qurtaracaqlar?
(Câhil cəsûr olur. Biz câhiliz, fəqət cəsârətimiz yoq. Xâin məxûf (qorxunc) olur. Biz isə xiyânətimiz yoq, fəqət xovfumuz var).
Nə içün qorqıyorsuŋuz Türklər, nə içün fütûr (bezginlik) gətiriyorsuŋuz? “Bir gün yarandıq. Bir gün daxı öləcəgiz” Türklərə məxsus bir zərbülməsəldir. Vətən yolunda, millət uğrunda fədâ-yı nəfs, îsâr-ı cân etməkdən (canını saçmaqdan) şirin, ləzîs daxı nə var?…
Âh yâ Rəbbî!… O səâdət bizlərə qismət olur mu? (Zənn edərəm olur…).
“Xûn-ı ərbâb-ı həmiyyət ğərq edər zâlimləri
Məş’əl-i əfkâr-ı əhrârânə sönməz xûn-ilə”*
YAŞASUN TÜRK CAVANLARI!
YAŞASUN AZƏRBAYCAN!
M.Ğ.
❞
Fəryad Qəzeti (Urmiyə), 5 May 1907, s. 2-3.
___________
[*] Qeyrət yiyələrinin qanı zalimləri boğar. Hürriyyətçi fikirlərin məşəli qanla sönməz.
❞
خطابه
«تورک جوانلارینا»
جوانلار، گؤزلرینیزی آچینیز؛ اُفقء استقبالیمیزدان باش گؤسترهن و پیشء نگاهیمیزی قارانلیقلاشدیران بولودلاری، اوْ دهشتلی ییلدیریملار (ایلدیریملار) یاغدیرماغا مُستعِد اوْلان مُظلِم (ظُلمتلی) بولودلاری گؤرونوز! محقَّق بیر فیرتینا، قوْرخولو بیر طوفانء بلا أطرافیمیزدا چالخانییوْر. نه اوچون دورموشسونوز، نهیه منتظرسینیز جوانلار؟… حیاتء ملّیمیزی قورتارماق و بو کشتیء طوفانزدهنی ساحلء سلامته چیخارماق، سیزین، تك بیر سیز جوانلارین زورء بازویء غیرتینه باغلیدیر!…
ملّت دردی، ملیّت حسّی جوان قلبلرده، آچیق فکرلی جوانلارین قلبء شیرانهسینده یئر توتار. بونلاری دئمکده «سالدیدهلریمیزده، قوْجالاریمیزدا ملیّت حسّی یوخدور» دئمك ایستهمرم. بو قدر وار کی: حالء حاضرده ایشه یارار آنجاق سیزسینیز. اونلارا سیز گرهك کؤمك ائدهسینیز. اونلارین و عمومء وطن خیرخواهلارینین خیالاتینا سیز گرهك رواج وئرهسینیز.
ای آذربایجان جوانلاری!… خطابیم سیزلرهدیر! واختینیزی نه اوچون عطالتله گئجیریوْرسونوز؟… سیز تورکسونوز! دامارلارینیزداکی قان «تورك» قانیدیر. تورك اولان بابالارینیز، أطوارء مردانه و شجیعانهلرییله اؤزلرینی عالمه تانیتمیش و تورك قؤومو اوچون أبدی بیر شهرت قازانمیشلار.
«یاد اوْلونسون اوْل حمیّتمند اوْلان أسلافیمیز
بیز مجاهد، محترم بیر فرقهنین أخلافیییز»
قافقاس تورکلری، تا قولاقلارینیزین دیبیندهکی قافقاسلیلار سیزینله بیر قؤومدن، بیر عِرقدن، بیر دین و مذهبدن، حاصلی بیر ائوین اؤولادیندان اوْلد.قلاری حالدا، بو آخرینجی بیر نئچه ایل مدّتینده باخینیز نه اوْلدولار. میدانء مسابقهء ترقّیده هارالارا قدَر گئتدیلر.
آز مدّت قاباق، قافقاسیادا تورك دئدیگین “ملّت نهدیر؟ ترقّی نهدیر؟” مطلق بیلمز ایدیلر…
ایندی ایسه غیرتء حمیّت سایهسینده چوخ آز مسلمان کندی تاپارسینیز کی اوْرادا مسلمانلارین اؤزلرینه مخصوص بیر مدرسه یا بیر قرائتخانهلری اوْلماسین!… اوْنلاری بو یوْلا سؤوق ائدن و اوْنلارا بو حقایقی تعلیم ائدن کیملر ایدیلر؟هئچ سؤز یوخ، جوانلار. نورء معارفله کؤنوللری ضیالی جوانلار…
نه اوچون سیز حرکاتینیزی اوْنلارا تطبیق ائتمیوْرسونوز؟
ایران حکومتی ایله روسیه حکومتی ایکیسی بیر مسلکده بیر خطّء حرکت تعقیب ائتدیکلری حالدا سیز تورکلر حرکاتء مجاهدهکارانهنیزی قافقاس مجاهد جوانلارینین حرکاتینا نه اوچون اویدورمویوْرسونوز؟ و اوْنلارین گئتدیکلری و بیر درجهیه قدر موفّق اوْلدوقلاری یول ایله نه اوچون گئتمییوْرسونوز؟
دوْغرودور، بیزلرین اؤز دایرهء ایرانیتیمیزده اؤزوموزه مخصوص بیر طریقء مُجاهدهمیز واردیر کی قافقاسلیلارینکینا نسبت قبول ائتمز، زیرا کی اوْنلار آیری بیر طریقله منزلء مقصودا طرف ایرهلی گئدییوْرلار؛ بیز ایسه بوتون-بوتونه آیری بیر وادیده نقطهء توجّهموزو بیلمهیهرك یوْل آلماقداییز.
فقط إقرار ائدهلیم بیزیمکی ناقصدیر، غیرء کافیدیر. لاتَعَدّ و لاتُحصیٰ (سایسیز-حسابسیز) احتیاجاتیمزا نسبتاً قیاس قبول ائتمز درجهده آزدیر. هانی سیزین جمعیتلرینیز؟ نشرء سواد، نشر معارف جمعیتلرینیز، نَطوق (یاخشی نُطق ائدن) خطیب جوانلارینیز، هانی سیزین تهدیدچی (تئروْر) دستهلرینیز؟
جوانلار، نه واختا قدر وجدانسیز حقیقتسیز خائنلر وطنیمیزی بیر باشیندان توتوب یئییب قورتاراجاقلار؟
«جاهل جسور اوْلور. بیز جاهلیز، فقط جسارتیمیز یوْخ. خائن مخوف اوْلور، بیز ایسه خیانتیمیز یوْخ، فقط خوْوفوموز وار»
نه اوچون قوْرخویوْرسونوز، تورکلر، نه اوچون فُتور (اوسانج/بئزگینلیك) گتیرییوْرسونوز؟ «بیر گون یاراندیق، بیر گون داخیْ اؤلهجهگیز» تورکلره مخصوص بیر ضربالمثلدیر. وطن بوْلوندا، ملّت اوغروندا فدایء نفس، ایثارء جان ائتمکدن شیرین، لذیذ داخیْ نه وار؟…
آه با ربّی!… اوْ سعادت بیزلره قسمت اوْلور مو؟ (ظنّ ائدهرم اوْلور…)
«خونء أربابء حمیّت غرق ائدهر ظالملری
مشعلء أفکارء أحرارانه سؤنمز خون ایله»
یاشاسون تورك جوانلاری
یاشاسون آذربایجان!
م.غ
❝
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder