Türkoloji’niŋ atası Mirzə Kâzım Bəg’dən [1802-70] dilimiziŋ əŋ doğru adlandırılışı

Türkoloji’niŋ atası Mirzə Kâzım Bəg [Rəşt: 1802 - Dərbənd: 1870] ilk olaraq bilimsəl yöndəmlə bütün yazmalarını işləyib İngiliscə çeviri və açıqlamalarla yayınladığı Dərbəndnâmə əsərində bölgə diliniŋ əŋ doğru adlandırılışını belə verir: 

«Turkish» / «Aderbijanian Turkish»

(Dərbəndnāmə: Sankt-Peterburq, 1851)

Derbend-Nâmeh

or

The History of Derbend

Translated from 

A Select Turkish Version

and

Published With The Texts

and with

Notes, 

illustrative of

The History, Geography, Antiquities &c. &c.

occurring throughout the work,

by

Mirza A. Kazem-Beg.

St. Petersburg,

Printed for The Imperial Academy of Sciences.

1851.

●

«Desirous of making better known this presious memorial of Eastern literature, doubly dear to me from the circumstance of my being a native of the town it describes, I resolved, after due investigation and persevering researches, to publish a select version of the “Derbend-nâmeh” in the Aderbijanian Turkish language, with an English translation, and accompanied with notes, illustrative remarks and historical and geographical notices, in order that this publication might, at the same time, serve as materials for the history and geography of Daghistan…»

— Mirza Alexander Kazem-Beg

***

Âlimiŋ yazmalardakı dil və ləhcə haqqındakı dəўərləndirməsi (s. xıı-xııı):

Türkcə Dərbəndnamə’də Azərbaycan Türkcəsi nəsrindən bir dilim:

«Zikr-i Âmədən-i Mərvân bin Məhəmməd bə-Hukûmət-i Dərbənd

Târîx sənə 120 olanda Mərvân bin Məhəmməd xəlîfə tərəfindən Dərbənd şəhrinin͡g hükûmətinə müqərrər olub şəhrə vârid olandan-soŋra Müslimə tə’yîn edən xərâcı vilâyətlərdən bi qərâr ilə alurdı. Qumuq əlli Tuman (Qumuq ilə Tuman?) tâyfasından hər ildə yüz ğulâm, yüz câriyə və igirmi min͡g batman buğda və Küb[ət]çi tâyfasından əlli nəfər câriyə və Qaraqaytaq’dan beş yüz əsîr və igirmi min batman buğda və Kürə və Miskincə tâyfasından on dört min batman buğda, qırx min dirhəm aqça və Şirvan’dan igirmi min batman buğda və əlli min dirhəm aqça tamâmı məzkûr olan vilâyətlərdən alub anbarlara və xəzânə[yə] yetişürdi. Həmîşə hâcət olan vaqtda şəhərdə olan mübârizlərə təqsîm edəllərdilər və əhâlî-i Tabasaran nöwbət ilə şəhərin͡g küçələrində olan qârûzât və nəcâsətləri pâk-u-təmîz edəllər idi.»

— İngiliscəsi: Mirzə Kazım Bəg (Derbend-Nâmeh, St. Petersburg: 1851, s. 106)

© T.A. [Facebook]