Şahbeytlər: I

(Dərləmə-Çevriyazı: T. Ata)

“Avâzəyi bu ‘âləmə Dâvûd gibi sal;
Bâqî qalan bu qubbədə bir xoş sədâ imiş”
(Bâqî)

Gər mən mən isəm, nəsən sən ey yâr?

Və'r sən sən isəŋ, nəyəm mən-i zâr?

Hz. Füzûlî

Çıxarmaq etsələr təndən çəkib peykânıŋ ol sərviŋ

Çıxan olsun dil-i məcrûh, peykân olmasın Yâ Rəb!
Hz. Füzûlî

Mərhəm qoyub oŋarma, sînəmdə qanlı dağı
Söndürmə öz əliŋlə, yandırdığıŋ çırağı!
Hz. Füzûlî

Yâ ver baŋa mehnətimcə tâqət

Yâ tâqətim olduğunca mehnət!

Hz. Füzûlî

Öylə zə‘îf qıl tənimi firqətində kim

Vəslinə mümkün ola yetürmək sabâ məni...
Hz. Füzûlî


Dəst-bûsı arzusıyla gər ölürsəm dôstlar,

Küzə eyləŋ toprağım, suŋuŋ anuŋla yâra su!

Hz. Füzûlî

Yâr içün əğyâra minnət etdigim ‘eyb eyləmə

Bāğban bir gül içün miŋ xâra xidmətkâr olur.

Hz. Füzûlî

Cənnət içün mən‘ edən âşiqləri dîdârdan

Bilməmiş kim cənnəti âşiqləriŋ dîdâr olur!

Hz. Füzûlî

Kârbân-ı râh-ı təcrîdiz xətər xəvfin çəkib
Gâh Məcnûn, gâh mən dəvr (dövr) ilə növbət bəkləriz!
Hz. Füzûlî

Ey Füzûlî qalmışam heyrətdə bilməm n’eyləyim

Dəhr zâlim, baxt nâ-fərmân, ğəm çox, ‘ömr az…
Hz. Füzûlî

‘Vəslim dilərsin çün’ dediŋ, ‘Lütf edübən*, olsun!’ dediŋ
Yarın dediŋ, bir gün dediŋ, fərdâlara saldıŋ bəni!
Bâqî
(* lütf edübən: lütf edəyiŋ ‘lütf edəm’)

Yoluŋa cânâ rəvân etsəm gərək cânım dedim

Yüzümə biŋ xışm ilə baqdı dedi cânıŋ mı var?!

Zâtî

Gör zâhidi kim sâhib-i irşâd olayın dir

Dün məktəbə vardı bugün ustâd olayın dir

Bağdadlı Rûhî

(olayın: olam, dir: deyər)

Xalq içində mu‘təbər bir nəsnə yoq dəvlət gibi

Olmaya dəvlət cihânda bir nəfəs sihhət gibi!...
… Olsa qumlar sağışınca ‘ömrünə hədd ü ‘ədəd
Gəlməyə bu şîşə-i çarx içrə bir sâ‘at gibi!...
Muhibbî (Qânûnî Sultan Süleyman)

nəsnə: zad/ şey, sağış: sayı

Şîrlər pəncə-i qəhrimdə olurkən lərzân
Bəni bir gözləri âhûya zəbûn etdi fələk!
I. Səlim

Nə bəyân-ı hâla cür'ət, nə fiğâna tâqətim var

Nə rəcâ-yı vəslə ğəyrət, nə firâqa qudrətim var

Əndərunlu Vâsif Əfəndi

Bağda meylər içilir, nâlələr eylər neylər,
Səsi çıqmaz, ‘əcəbâ bülbül uyur mu, n’eylər?!
Əbdurrəhim Künhi Dədə (Hâfiz Şeydâ)

Sandûq-ı ‘acâ’ib gibidir günbəd-i gərdûn
Bir-birinə uymaz neçə sûrət var içində…
Sünbülzâdə Vəhbî

Oldu bâzîçə-i ‘eşqində nihân xâtəm-i dil

Çîn-i zülfündə midir, səndə midir, bəndə midir?!

Nâbî

Tâ geçməyincə mədrəsə-i qîl ü qâldan

Aŋlamaz istilâhı kitâb-ı məhəbbətiŋ!

Nâbî

.

Bəndə yoq səbr ü sükûn, səndə vəfâdan zərrə

İki yoqdan* nə çıqar, fikr edəlim bir kərrə!

Nâbî

(*İki yox: Na- və Bî- əkləri Farscada olumsuzluq, yoxluq əkləridir!)

.

‘Ərz-i hâl etməgə cânâ səni tənhâ bulamam

Səni tənhâ bulıcaq kəndimi aslâ bulamam!

Səlîkî (16. y. Ulvî də təxmis edib)

Saqın sən kûy-i cânânı uzaqdur sanma ey Məcnûn
Səhər yola girən âşiq, gecə Leylâ’da aqşamlar!
Bursalı İsmâ’îl Bəlîğ

Gəl-gəl bərü ki səvm ü səlâtıŋ qəzâsı var
Sənsiz keçən zamân-ı hayâtıŋ qəzâsı yoq!...
Nəsîmî

Köŋül qəmini nicə səfhə-i bəyâna yazam
Qələmdən od çıquban qorqarım ki yana, yazam!
‘Əvnî (Övni: Sultan Məhəmməd Fâtih)

Cihân-ârâ cihân içindədür arayı-bilməzlər

O mâhîlər ki dəryâ içrədür dəryâyı bilməzlər!

Xəyâlî

Gün yüzüŋ görməyəlidən ki günüm dün gibidir,
Baŋa biŋ yılca gəlir, gərçi saŋa dün gibidir!
Qaramanlı Nizâmî

İvmə ey dil, səbr qıl, ivmək məlâlət göstərir
Görəlim âyinə-i dəvrân nə sûrət göstərir!...
‘Eşqî
(ivmək: tələsmək)

Ğərq-i ‘eşq oldum, qaşıŋ qiblə-nümâsın ‘ərzə qıl
Kim bulur mərdüm rəh-i dəryâ-yı usturlâb ilə…
‘Eşqî

Kəndi əlimlə yâra kəsib verdigim qələm

Fətvâ-yı xûn-ı nâ-haqqımı yazdı ibtidâ

Nəvrəs-i Qədîm

Boyandım rənginə, solmazam ayruq
Âşiqəm; ölməzəm, ölməzəm ayruq!
Yunus Əmrə

Gündə bir taşı binâ-yı ‘ömrümüŋ düşdü yerə
Can yatar ğafil; binâsı oldu vîrân bî-xəbər
Niyâzî-i Misrî

Ey dil hələ ‘âləmdə bir âdəm yoğ imiş
Var isə də əhl-i dilə məhrəm yoğ imiş
Ğəm çəkmə, həqîqətdə əgər ‘ârif isəŋ
Fərz eylə ki əl’ân yinə ‘âləm yoğ imiş!
Nəf‘î

Xoşca baq zâtıŋa kim zübdə-i ‘âləmsin sən
Mərdüm-i dîdə-i əkvân olan âdəmsin sən!
Ğâlib Dədə

Sanmaŋ bizi kim şîrə-i əngûr ilə məstiz
Bîz əhl-i xərâbâtdaŋuz, məst-i ələstiz!
Rûhî

Göz yum cihâna, aç gözüŋü, dəm gəlib geçər
Sən göz yumub açınca bu ‘âləm gəlib geçər!
‘Əbdülhaq Molla

Yoq bu şəhr içrə səniŋ vəsf etdigiŋ dilbər, Nədîm
Bir pərî-sûrət görünmüş, bir xəyâl olmuş saŋa!
Nədîm

Bir nihânîcə təbəssüm də mi sığmaz, cânâ
Söylə —bi’llâh— dəhânıŋ o qədər təng midir?!
Nədîm

Güllü dîbâ giydiŋ ammâ qorqarım âzâr edər
Nâzənînim sâyə-i xâr-i gül-i dîbâ səni!
Nədîm

Bûy-ı gül təqtîr olunmuş, nâzıŋ işlənmiş ucu

Biri olmuş xoy, birisi dəstmâl olmuş saŋa!
Nədîm
(bû: qoxu, təqtîr: damladılma, xoy: tər, dəst-mâl: yağlıq)

Gəlir mehmân-ı ğəm cânâ, şəb-i firqət hücûm eylər
Göŋül zənbûr-vəş inlər; nə bal eylər, nə mûm eylər!
Taşlıcalı Yahyâ
(zənbûr-vəş: arı sayağı)

Çîn-i zülfün miskə bəŋzətdim, xətâsın bilmədim

Key pərîşân söylədim, bu yüz qarasın bilmədim

Cânıma bir mərhabâ sundu əzəldə çəşm-i yâr

Şöylə məst oldum ki ğeyriŋ mərhabâsın bilmədim!
Əhməd Paşa

(Fâtih’iŋ vəziri; 15. y.)

Dün təbîbə dərd-i dildən bir dəvâ sordum, didi:

Ğəm yiməkdən özgə bu dərdiŋ dəvâsın bilmədim

Əhməd Paşa

Cân yandı nâr-ı ‘eşqinə, yansın bədən daxı

Âtəşpərəst-i ‘eşqə gərəkməz kəfən daxı!

’Əli Rûhî

Gül âtəş, gülbün âtəş, gülşən âtəş, cûybâr âtəş.

Səməndər-tiynətân-ı ‘eşqə bəsdir lâləzâr âtəş...
Şeyx Ğâlib

Kəvsər-i âtəş-nihâdıŋ adı ‘eşq
Dûzax-ı cənnət-nümânıŋ adı ‘eşq
Bir lüğət gördüm, cünûn ismində bən
Anda həp cəvr ü cəfânıŋ adı ‘eşq!
Şeyx Ğâlib

Səniŋ zəncîr-i zülfündən dil-i dîvânə bənd istər

Usandı hicr ilə cândan, asılmağa kəmənd istər!

’Ədlî (II. Bəyazıd)

Noqtası bir kitâbdır ‘eşqiŋ

Zərrəsi âftâbdır ‘eşqiŋ

Ğərq olur qətrəsində kəvn ü məkân

Gizlənür zərrəsində hər dü cihân

Ərzurumlu İbrâhim Haqqı

Bir gül dalında durduğu müddətcə tâzədir

Bir gül çələngə girdiўi gün bir cənâzədir!

Fâruq Nâfiz

Yârân-ı vətəndən bizi özlər bulunursa
Düşdük səfər-i qurbətə, möhtâc-ı du‘âyız!
Ziyâ Paşa

İdrâk-i mə‘alı bu küçük ‘aqla gərəkməz

Zîrâ bu tərâzû o qadar siqləti çəkməz!
Ziyâ Paşa

Şəb-i Yəldâ’yı muvəqqitlə münəccim nə bilir

Mübtəlâ-yı ğəmə sor kim gecələr qaç saat?!

Sâbit
(şəb-i yəldâ: çillə gəcəsi, muvəqqit: çağbilici, münəccim: ulduzçu, qaç: neçə)

Dildə ğəm var şimdilik lütfeylə gəlmə ey sürûr

Olamaz bir xânədə mihmân mihmân üstünə!
Râsix